[PPP] INTERPUNKCJA, ORTOGRAFIA I ELEMENTY TYPOGRAFII: Pauzy, półpauzy i ćwierćpauzy

Chciałam dzisiaj poruszyć temat, z którym każdy szanujący się i biorący pisanie na choć trochę bardziej poważnie człowiek powinien się zapoznać. Tego wieczora zajmą nasze myśli pauzy, półpauzy i ćwierćpauzy, czyli tak zwane: myślniki i dywizy.

Myślnik to znak interpunkcyjny, który stosujemy:

1. w dialogach ( ‒ Noj, mamo, dałabyś mi w końcu spokój z tymi warzywami, przecież od niejedzenia pietruszki nie złamią mi się nogi! ‒ zakrzyknęła oburzona Barbara);
2. we wtrąceniach i dopowiedzeniach (Skoczyłam w górę ‒ ponoć wysoko, choć dla mnie było to codziennością ‒ i złapałam się gałęzi na wysokości prawie trzech metrów);
3. do oznaczenia wartości przybliżonej (Kupimy w sklepie 5 ‒ 6 jabłek);
4. dla oznaczenia przedziałów czasowych (lata 1678 ‒ 81);
5. do wskazania, że nastąpiła krótka przerwa w mówieniu lub że następny człon jest czymś nieoczekiwanym, zaskakującym: puenta, refleksja, zdziwienie etc. W ten funkcji częściej jednak stosuje się wielokropek (Naraz ‒ zniknął);
6. przed członami uogólniającymi poprzednie uszczegółowienie (Kredki, mazaki, ołówki, pędzle, a nawet farbki, węgiel i blok techniczny ‒ wszystko to zmieściło się w na pozór malej teczce Amadeusza);
7. do powrócenia do głównej części zdania. Gdy mamy zbyt dużo wtrąceń, zdanie jest rozbudowane i namnożyło nam się wiele przecinków, aby dosadnie zaznaczyć, że właśnie zamierzamy dokończyć pierwszą myśl, możemy postawić myślnik (Jej niepokój wywołany ostatnimi przeżyciami, mogącymi wstrząsnąć psychiką najsilniejszych nawet jednostek, a cóż dopiero mówić o słabej i wątłej kobiecie ‒ udzielał się stopniowo wszystkim domownikom. ‒ SO);
8. do sygnalizacji, że w tym miejscu powinien znajdować się człon, którego nie ma, a my mamy się go domyślić (Dzisiaj żyje luksusowo, jutro ‒ jak jej się ułoży);
9. do zastąpienia czasownika „być” w różnych formach osobowych (Ala jest to dziewczynka bardzo układna. -> Ala ‒ to dziewczynka bardzo układna);
10. między wyrazami o znaczeniu przeciwstawnym (smutek ‒ radość);
11. przy cytowaniu („Prawda bywa okrutna, kłamstwo ‒ kosztowne, a sprawiedliwość... okrutnie kosztowna.” ‒ Michał Lech Sinico).

W typografii do zapisu myślnika najpoprawniej używa się pauzy (—), choć aktualnie, najpewniej ze względu na wszelkie programy tekstowe, które łatwiej udostępniają drugą opcję, częściej spotyka się półpauzę (‒).

Pauza w typografii ma długość jednego firetu. Firet do jednostka zmieniająca się wraz z kształtem i wielkością czcionki. Zwykle jeden firet równa się wysokości danego kroju czcionki w danym rozmiarze. Dla ciekawostki dodam jeszcze, że literami z alfabetu o szerokości  w przybliżeniu jednego firetu są drukowane M i W.

Półpauza przyjmuje wielkość, na logikę, połowy pauzy, zatem połowy firetu. Oba znaki mają identyczną grubość.

Niektóre wydawnictwa rozróżniają pauzę i półpauzę i nadają im różne właściwości: pauzie stylistyczne (wtrącenia, dialogi), a półpauzie przedziałowe (przedział czasowy, wartość przybliżona).

Częściej jednak wydawnictwa decydują się na którąś formę: pauzę lub półpauzę, a potem stosują ją od początku do końca tekstu.

Tak samo jeśli zdecydujecie się nadać pauzie i półpauzie konkretną funkcję i postanowicie je mieszać w tekście, funkcje te muszą być logicznie dopasowane, z góry ustalone i nie powinny zmieniać się w połowie tekstu wedle uznania autora.

Tak w przypadku pauzy jak i półpauzy, przed tym znakiem interpunkcyjnym i po nim trzeba postawić spację (nawet w przypadku stawiania myślnika na początku jako rozpoczęcia dialogu). Wtedy ciąg znaków wygląda tak: [wyraz/liczba][spacja][myślnik (pauza lub półpauza)][spacja][wyraz/liczba] lub [spacja][myślnik (pauza lub półpauza)][spacja][wypowiedź dialogowa].

 

Dywiz lub łącznik to znak o szerokim zastosowaniu, posiada funkcje ortograficzne i nie jest znakiem interpunkcyjnym. Wydziela się dywiz miękki i łącznik twardy, acz w rzeczywistości wyglądają tak samo, lecz zastosowanie mają inne.

Dywizu używamy w celu podzielenia wyrazu, kiedy nie mieści się on w jednej linijce. W tym momencie znak ten łączy się bezpośrednio z częścią wyrazu pozostającą w pierwszym wierszu, po nim nie stawiamy spacji, a resztę wyrazu przenosimy do wiersza następnego. Wygląda to następująco przy dzieleniu słowa „kulturalny”: *wiersz pierwszy, koniec* [blablabla][spacja][kultu][dywiz]; *wiersz drugi, początek* [ralny][spacja][reszta wyrazów].

UWAGA! Jeśli przenosimy wyraz, który sam w sobie zawiera już łącznik, w celu rozróżnienia wyrazu np.: żółtoniebieski od żółto-niebieski, na końcu pierwszego wiersza stosujemy dywiz jak zwykle, ale dodatkowo na początku drugiego stawiamy jeszcze łącznik, który łączymy bezpośrednio z drugim członem wyrazu. Wygląda to tak: *wiersz pierwszy, końcówka* [blablabla][spacja][żółto][dywiz]; *wiersz drugi, początek* [łącznik][niebieski][spacja][reszta wyrazów].


Łącznik stosujemy, gdy chcemy znakiem połączyć:

1. kolory w celu ukazania, że dana rzecz posiada dwa kolory na raz, ale nie pomieszane, np.: flaga biało-czerwona;
2. daty, w celu oznaczenia przedziału czasowego (lata 4567-76);
3. wyraz/część wyrazu/literę i liczbę, np.: 34-krotny, K-137;
4. końcówkę fleksyjną i skrótowiec, np.: PZN-u;
5. konstrukcje typu „jedno- lub dwuczłonowy”. Tu po dywizie występuje spacja;
6. nazwiska, jeśli ktoś posiada dwa, np. Kowalska-Dąbrowska;
7. miasta/nazwy stacji etc. jeśli wyznaczamy trasę, np.: na trasie Gdańsk-Warszawa powstał gigantyczny korek;
8. wyrazy o członach równorzędnych znaczeniowo w celu utworzenia z nich jednego wyrazu, np.: esy-floresy.

Zaczynanie dialogu dywizem/łącznikiem JEST BŁĘDEM! Nie tak dużym jak napisanie „rzeka” przez „ż”, ale zawsze błędem.

Dywiz lub łącznik zapisujemy poprzez zastosowanie ćwierćpauzy (-), która zwykle wynosi 1/3 lub 1/4 firetu i nie oddziela się jej spacją od wyrazów sąsiadujących. Często zdarza się, że ze względu na jego (dywizu) mały rozmiar, twórcy krojów czcionek pogrubiają go.

To wszystko, moi kochani, idę w końcu spać. Mueee.